Nazwa: T28 Typ: czołg średni Kraj pochodzenia: ZSRR Rok produkcji: 1933-40 Wysokość: 2.62 m Długość: 7,37 m Szerokość: 2.83 m Waga: 24 T Pancerz: z płyt walcowanych, nitowany, później spawany, grubość: 10 – 30 mm / 10 – 80 mm Silnik: 1 silnik gaźnikowy, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą V-12 M-17 lub M-17LO Moc: 500 KM Moc/Masa: 17,5 KM/t Prędkość: 40 km/h Zasięg: 185 km Uzbrojenie: 1 armata KT-28 lub L-10 kal. 76,2 mm (zapas amunicji – 70 szt.)
3 – 5 karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm (zapas amunicji – 8 000 szt.) Załoga: 6 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 503 sztuk
W końcu lat 20. XX wieku, Armia Czerwona nie posiadała nowoczesnego czołgu średniego. Będące w wyposażeniu wojska czołgi T-24 były już przestarzałe. Zachodziła konieczność wymiany sprzętu. Próbowano zakupić w Wielkiej Brytanii czołgi A6. Nie udało się to, ponieważ miały one trafić do uzbrojenia armii brytyjskiej. Konstruktorzy sowieccy postanowili zbudować własny pojazd. Zadania podjęły się dwa zespoły konstrukcyjne: jeden złożony ze słuchaczy akademii im. F. Dzierżyńskiego, a drugi - KB-3, złożony m.in. z inżynierów Ginsburga, Zasławskiego i Iwanowa. Prototyp nowego wozu powstał w czerwcu 1932 w zakładach Bolszewik w Leningradzie. Był to pojazd z wieżą główną uzbrojoną w armatę 45 mm i dwie wieże pomocnicze z karabinami maszynowymi 7,62 mm. Produkcja seryjna czołgów ruszyła w połowie września 1932. Uruchomiono ją w zakładach Krasnyj Putiłowiec w Leningradzie. W 1933 fabryka została przemianowana na Zakłady Kirowskie (LKZ). 11 sierpnia 1932 nowy pojazd został przyjęty do uzbrojenia Armii Czerwonej. 1 maja 1933 pokazano publicznie 12 pierwszych wozów. 10 na defiladzie na Placu Czerwonym w Moskwie, a 2 w Leningradzie. Ogółem wyprodukowano 503 takie czołgi.
Czołgi T-28 brały udział w agresji na Finlandię. Uczestniczyły także w agresji na Polskę w liczbie 203 czołgów i w walkach z Japończykami w 1939. W czasie wojny z Finlandią, czołg używany był głównie do niszczenia fińskich bunkrów. Okazało się wówczas, że opancerzenie T-28 jest zbyt cienkie. Z tego powodu przedni pancerz został pogrubiony z 50 mm do 80 mm. Czołgi brały też udział w pierwszej fazie wojny z Niemcami. 1 czerwca 1941 Armia Czerwona miała jeszcze 481 sztuk T-28. Po opracowaniu i wdrożeniu do produkcji czołgu T-34 zaprzestano wytwarzania T-28. Kilka ocalałych pojazdów walczyło w lecie 1944 w składzie 90. sztuk
Wersje czołgu i jego pochodne:
T-28 – podstawowa wersja produkcyjna. T-28A – wersja szybka ze zmodyfikowaną skrzynią biegów i reduktorami, osiągająca 55,8 km/h; produkowana seryjnie w l. 1936-1937. T-28B - koncepcja czołgu kołowo-gąsienicowego z 1934 roku. IT-28 - czołg mostowy, prototyp Fabryki Kirowskiej w 1940 r. SU-8 - projekt działa samobieżnego z 76,2 mm armatą przeciwlotniczą wz. 1931. T-29 - wersja kołowa-gąsienicowa z zawieszeniem na drążkach skrętnych, trzy egzemplarze: T-29-4, T-29-5 i T-29 wzorcowy zbudowane w l. 1934-36, różniące się opancerzeniem i szczegółami konstrukcji. T-29-C - projekt czołgu kołowo-gąsienicowego o wzmocnionym opancerzeniu, 1937
Nazwa: BT (czołg) Typ: czołg szybkobieżny Kraj pochodzenia: ZSRR Rok produkcji: 1932-41 Wysokość: 2.25 m Długość: 5.58 m Szerokość: 2.32 m Waga: 11.5 T Pancerz: 6 – 13 mm Silnik: 1 silnik gaźnikowy M-5 Moc: 400 KM Moc/Masa: 34,78 KM/t Prędkość: 72 km/h (na kołach)
52 km/h (na gąsiennicach) Zasięg: 200 km Uzbrojenie: 1 armata Model 32 kal. 45 mm
1 karabin maszynowy DT kal. 7,62 mm Załoga: 3 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: ponad 8000 sztuk
BT (ros. Быстроходный танк, "bystrochodnyj tank" – czołg szybkobieżny) – seria czołgów lekkich produkowanych w Związku Radzieckim w latach 1932-41. Znane były jako "betka" lub "betjuszka". Czołgi BT mogły się poruszać zarówno na gąsienicach jak i na kołach, zdjęcie gąsienic i przejście na tryb kołowy zajmowało około 30 minut.
W 1931 Związek Radziecki zakupił w Stanach Zjednoczonych dwa eksperymentalne kołowo-gąsienicowe, czołgi M1930 zaprojektowane przez Waltera Christiego. Transakcja ta miała nieco sensacyjne kulisy. Czołgiem Christiego zainteresowana była również Polska. Już jesienią 1929 do USA pojechała delegacja oficerów broni pancernej w celu zapoznania się z pojazdem. W marcu 1930 podpisano kontrakt na dostawę jednego czołgu. Miał on być dostarczony do czerwca 1930. Przewidziano również możliwość zakupu, za sumę 90 000 USD, praw do produkcji seryjnej w Polsce. Christie nie wywiązał się z umowy. Przeciągał termin wydania zamówionego czołgu. W październiku 1930 kiedy polska komisja odbiorcza przyjechała po zamówiony pojazd oświadczył, że nie wyda go jeśli nie otrzyma natychmiast pełnej opłaty licencyjnej. Polacy zetknęli się tam również z ubranymi po cywilnemu oficerami radzieckimi. Później okazało się, że Christie kilkanaście dni po zawarciu umowy z Polską, zawarł podobny kontrakt z ZSRR. Wywiązał się z niego w pełni. W grudniu 1930 wysłał półlegalnie oba pojazdy do ZSRR. Złamał w ten
sposób zakaz eksportu czołgów bez zgody Departamentu Stanu i Departamentu Wojny USA. Polska odzyskała później wpłacone sumy, a także zainkasowała kary umowne. Zamiast czołgu Christiego, zakupiony został brytyjski czołg Vickers 6-ton Mark E. Christiem zainteresowało się FBI.
Dostarczone pojazdy, pod oznaczeniem BT-1, zostały poddane próbom technicznym. Już w październiku 1931 były gotowe trzy pierwsze, nieuzbrojone prototypy BT-2, a w 1932 rozpoczęła się produkcja seryjna tych czołgów.
Czołgi BT-5 wzięły udział w hiszpańskiej wojnie domowej, walczyły także przeciwko Japonii w 1939 i Finlandii w czasie wojny zimowej (głównie BT-2 i BT-5). We wrześniu 1939 roku Armia Czerwona użyła razem 2017 czołgów BT-2/5/7. Brały udział w agresji na Polskę (np. Wojska Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie zniszczyły 4 czołgi a 1 przejęły). BT-5 i BT-7 walczyły także w początkowej fazie wojny z Niemcami. Większość z nich została zniszczona lub porzucona przez załogi. Pozostałe egzemplarze wymieniono na nowocześniejsze T-34. Ostatni raz użyto ich bojowo w sierpniu 1945, na Dalekim Wschodzie.
Warianty tej wersji czołgu:
BT-1 – oznaczenie było stosowane w dwóch przypadkach. Jako oznaczenie dwóch oryginalnych pojazdów Christiego, zakupionych w USA. Czasami również jako oznaczenie seryjnych czołgów BT, uzbrojonych wyłącznie w karabiny maszynowe. Wozy wyposażone w armatę 37 mm, nazywano wtedy BT-2. BT-2 – pierwsza wersja produkowana seryjnie. Wyposażona była w kilka wariantów uzbrojenia:
dwa karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm, umieszczone we wspólnym jarzmie umieszczonym w osi symetrii wieży.
trzy karabiny maszynowe DT. Dwa we wspólnym jarzmie pośrodku wieży i jeden umieszczony w osobnym jarzmie kulistym po prawej stronie wieży.
jedno działo B-3 (5K) 37 mm L/50.
jedno działo kal. 37 mm w zmodernizowanym jarzmie i karabin maszynowy w bocznym jarzmie kulistym.
Czołgi były napędzane silnikami gaźnikowymi M-5. W latach 1931-1933 wyprodukowano 623 egzemplarze w tym 260 uzbrojonych jedynie w karabiny maszynowe. BT-3 - pojazdy BT-2 wyposażone w koła jezdne tłoczone z blachy stalowej. BT-4 - czołgi dwuwieżowe uzbrojone w dwa karabiny maszynowe. Wieże były identyczne z zastosowanymi w czołgu T-26 model 1931. Nie jest znana liczba wyprodukowanych egzemplarzy. BT-5 - wersja z powiększoną, dwuosobową, wieżą wyposażoną w armatę 20K kalibru 45 mm. Produkowana w latach 1933-1934 w ilości 1884 sztuk w tym 263 z radiostacją. BT-5PKh – prototypowa wersja przystosowana do forsowania pod wodą przeszkód wodnych. BT-5 z miotaczem ognia – kilka prototypów. BT-7 – wersja ze zmienionym kadłubem umożliwiającym zamontowanie większej wieży. Posiadała dodatkowy zbiornik paliwa oraz nowy silnik gaźnikowy M-17F (kopia silnika BMW). Produkcję rozpoczęto w 1935. Początkowo pojazdy te były wyposażone w wieże pochodzące z czołgu BT-5. W drugiej połowie 1937 weszła do produkcji odmiana z wieżą stożkową, nową trzybiegową skrzynią przekładniową i wzmocnionym zawieszeniem. Czołgi BT-7 były produkowane do 1940. Zbudowano 4614 egzemplarzy w tym 2016 wyposażonych w radiostację.
Fińskie działo pancerne (czołg wsparcia) BT-42, na podwoziu BT-7 BT-7M (od fabrycznego oznaczenia A-8 zwany także BT-8) – odmiana z silnikiem wysokoprężnym W-2. Produkowany seryjnie od grudnia 1939. Do końca 1940 zbudowano 715 pojazdów. Pod tym oznaczeniem wyprodukowano również serię 72 pojazdów, napędzanych silnikami gaźnikowymi M-17F, przeznaczoną dla oddziałów zmechanizowanych NKWD. BT-7A – wersja wsparcia artyleryjskiego, wyposażona w więżę czołgu T-26 z 76,2 mm armatą wz. 1927/32. Pojazd był uzbrojony również w dwa karabiny maszynowe. Jeden w jarzmie kulistym obok armaty, drugi (przeciwlotniczy) na obrotnicy umieszczonej na dachu wieży. Zapas amunicji kal. 76,2 mm wynosił 50 pocisków, a amunicji karabinowej 3339 pocisków. W latach 1936-1937 wyprodukowano 154 seryjne czołgi. W każdej brygadzie pancernej, były zazwyczaj cztery wozy tego typu. BT-7IS - wersja wyposażona w pochyły pancerz przedni i boczny kadłuba. Zmodernizowano w ten sposób 100 czołgów BT-7. BT-42 – odmiana zbudowana w Finlandii. Na kadłubach zdobycznych czołgów BT-7, ustawiono powiększone wieże mieszczące brytyjskie haubice kal. 114 mm. Jesienią 1942, przebudowano w ten sposób 18 pojazdów.
Nazwa: T-38 Typ: czołg lekki (tankietka) Kraj pochodzenia: ZSRR Rok produkcji: 1936-39 Wysokość: 1.63 m Długość: 3.78 m Szerokość: 2.33 m Waga: 3.3 T - 3.8T Pancerz: nitowany z płyt walcowanych, grubość: 4–9 mm Silnik: 1 silnik gaźnikowy, 4-cylindrowy GAZ-AA albo w wersji T-38M2 silnik GAZ-M1 Moc: 40 KM albo 50 KM Moc/Masa: 12,1–13,2 KM/t Prędkość: 40–46 km/h (po drodze)
6 km/h (pływania) Zasięg: 220 km Uzbrojenie: 1 karabin maszynowy DT kal. 7,62 mm (zapas amunicji – 1512 szt.) Załoga: 2 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 1382 sztuk
T-38 – lekki czołg pływający konstrukcji radzieckiej, z okresu przed II wojną światową.
W połowie 1934 roku rozpoczęto prace zmierzające do skonstruowania następcy lekkiego czołgu pływającego T-37. Powstał czołg oznaczony jako T-43, konstrukcji zakładów w Moskwie i Leningradzie. Powstały też inne konstrukcje prototypowe. Prace te zakończyły się fiaskiem. Postanowiono więc zmodernizować czołg T-37. Czołg T-38 posiadał, w porównaniu z T-37, poszerzony kadłub, ulepszone podwozie i mechanizm skrętu, zmienioną amortyzację, szersze gąsienice, lepszy napęd w wodzie. Nowy czołg został wprowadzony do produkcji i uzbrojenia w 1936 roku. W 1939 roku w uzbrojeniu Armii Czerwonej znajdowały się 1382 takie wozy.
Czołgi T-38 zastępowały w uzbrojeniu pancernych jednostek rozpoznawczych dotychczas używane czołgi T-37. W chwili wybuchu II wojny światowej proces ten nie został zakończony. Zostały one również przyjęte do uzbrojenia batalionów czołgów we właśnie formowanych korpusach powietrznodesantowych. Nie ma jednak wzmianek na temat przewożenia T-38 samolotami, ani też desantowania ich, choć testowano możliwość zrzucania ich na wodę z samolotów. W roku 1941 oddziały w nie uzbrojone poniosły ciężkie straty. Wiadomo, że batalion czołgów T-38 brał udział w forsowaniu rzeki Swir na Froncie Karelskim (1944). Zdobycznych czołgów T-38 używano w Finlandii (19 egz.), Rumunii (3 egz.) oraz w jednostkach Wehrmachtu.
Wersje czołgu i pojazdy pochodne:
T-38 z radiostacją dla dowódców pododdziałów pancernych. T-38M i T-38M1: prototypowe czołgi z planetarnymi mechanizmami skrętu. T-38M2: udoskonalony model czołgu z silnikiem o większej mocy i zmienioną skrzynią przekładniową. Osiągał większą prędkość jazdy. T-20 Komsomolec: gąsienicowy ciągnik artyleryjski. Produkowany w dużej liczbie. Su-45: prototyp działa samobieżnego z armatą przeciwpancerną kal. 45 mm wz. 1932.
Nazwa: T-27 Typ: czołg lekki (tankietka) Kraj pochodzenia: ZSRR Rok produkcji: 1931-33 Wysokość: 1.44 m Długość: 4.62 m Szerokość: 1.83 m Waga: 2.7 T Pancerz: nitowany z płyt walcowanych, grubość: 4 – 10 mm Silnik: 1 silnik gaźnikowy, 4-cylindrowy GAZ-AA Moc: 40 KM Moc/Masa: 14.7 KM/t Prędkość: 40 km/h Zasięg: 110 km Uzbrojenie: 1 karabin maszynowy DT kal. 7,62 mm (zapas amunicji – 2520 szt.) Załoga: 2 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 3328 sztuk
T-27 – radziecki bezwieżowy czołg lekki (tankietka) z okresu przed II wojną światową.
Pod koniec lat 20. XX w., Armia Czerwona w programie budowy sprzętu pancernego przewidziała budowę małego, lekkiego czołgu rozpoznawczego przeznaczonego do współpracy z czołgami typu MS-1. Powstało szereg własnych projektów i prototypów, ale żaden nie okazał się odpowiedni. W tej sytuacji zdecydowano się na zakup 26 sztuk najbardziej rozpowszechnionej na świecie angielskiej tankietki Vickers Carden Loyd Mark VI (w ZSRR otrzymały oznaczenie 25-W lub K-25), a także praw do jej produkcji licencyjnej. Jeszcze przed jej uruchomieniem, w biurze konstrukcyjnym fabryki Awtozawod Nr.2 WATO pod Moskwą, udało się dokonać dość udanej modernizacji konstrukcji Carden-Loyda. Powiększono kadłub, stosując zamknięty przedział bojowy. Wydłużono podwozie o parę kół nośnych. Opracowano nowe jarzmo karabinu maszynowego. W sumie jednak konstrukcja i sylwetka nie zostały zasadniczo zmienione w stosunku do Carden-Loyda (znacznie dalej poszli w tej kwestii polscy konstruktorzy, opracowując serię TK-3). Zmodernizowany pojazd 13 lutego 1931 r. został przyjęty do uzbrojenia i produkcji jako tankietka T-27. Produkcję rozpoczęto jesienią 1931 r. w Fabryce Nr. 37, leningradzkich zakładach "Bolszewik" i Fabryce Samochodów GAZ. Ogółem, w latach 1931-1933, zbudowano 3328 tankietek.
Czołgi T-27 znalazły się w uzbrojeniu oddziałów rozpoznawczych związków taktycznych piechoty. Były też pierwszymi radzieckimi pojazdami pancernymi, które wzniosły się w powietrze. W 1933 r., każdy z czterech batalionów spadochronowych miał po kompanii tankietek. Skonstruowano specjalne urządzenia do podwieszania czołgów pod kadłubami ciężkich bombowców TB-3
Czołgi T-27 szybko okazały się sprzętem prymitywnym. Z powodu małych rozmiarów miały ograniczoną zdolność jazdy w terenie, także ich zawieszenie, podobnie jak Carden-Loyda, nie zapewniało komfortowej jazdy, powodując zmęczenia załogi. Także z powodu rozmiarów, trzeba było do ich obsługi dobierać żołnierzy niskiego wzrostu. Umieszczenie karabinu maszynowego w kadłubie, typowe dla tankietek, uniemożliwiało szybką zmianę kierunku ognia. Wszystko to było przyczyną, że szybko czołgi T-27 zaczęły ustępować miejsca w charakterze pojazdów rozpoznawczych czołgom z uzbrojeniem umieszczonym w wieży obrotowej (T-37 i T-38).
Na początku lat 30., czołgi T-27 zostały użyte bojowo w walkach z tzw. "basmaczami" (antyradziecką partyzantką) na pustyni Karakum w Kazachstanie.
Po wycofaniu z oddziałów bojowych, tankietki używano do szkolenia. Po niewielkich przeróbkach, stosowano je także jako opancerzone ciągniki lekkich dział piechoty. Głównie w tej roli zostały użyte na początku wojny niemiecko-radzieckiej; po 1941 r. znikły z uzbrojenia.
Wersje czołgu i pojazdy pochodne:
OT-27: pojazd wyposażony w miotacz ognia zamiast karabinu maszynowego. W 1935 zbudowano serię 164 wozów. T-27PCH: doświadczalne egzemplarze wyposażone w urządzenia umożliwiające pokonywanie głębokich przeszkód wodnych po dnie.
dwa prototypy z armatami kal. 37 mm SU-3 - prototyp z działem bezodrzutowym (DRP) 76 mm typu K.
egzemplarz użyty do prób z niekierowanymi pociskami rakietowymi. Wyrzutnie mocowano z boków kadłuba. Pociski odpalano z wnętrza czołgu
Nazwa: T-26 Typ: czołg lekki Kraj pochodzenia: ZSRR Rok produkcji: 1931-41 Wysokość: 2.33 m Długość: 4.62 m Szerokość: 2.44 m Waga: 8.2 T Pancerz: grubość: 6 – 10/11/13/16/20 mm (zależnie od wersji) Silnik: 1 silnik gaźnikowy, 4-cylindrowy GAZ T-26 Moc: 91 KM Moc/Masa: 10.2 KM/t Prędkość: 30 km/h Zasięg: 120 km Uzbrojenie: 1 armata wz. 1932 kal. 45 mm lub 1 armata 20K wz. 1934 kal. 45 mm
1 lub 2 karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm Załoga: 4 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: ok 12 000 sztuk
T-26 – radziecki czołg lekki z okresu przed II wojną światową. Używany do wsparcia piechoty oraz zadań rozpoznawczych.
Konstrukcja czołgu T-26 była oparta na licencji brytyjskiego czołgu Vickers 6-Ton (Mk.E). W toku produkcji była ona rozwijana. Od 1931 do 1940 roku zbudowano około 12 000 czołgów w różnych wersjach.
Po raz pierwszy zostały użyte przeciwko wojskom japońskim podczas incydentów granicznych w Mandżurii w 1934 i 1935, oraz na dużą skalę w 1938 i 1939 roku w walkach nad jeziorem Chasan i rzeką Chałchin-Goł.
Podczas wojny domowej w Hiszpanii republikanie otrzymali 362 czołgów T-26 model 1933, które jak się okazało górowały nad niemieckimi czołgami typu PzKpfw I, PzKpfw II oraz nad włoskimi tankietkami CV 33. Były one jednak podatne na ogień dział przeciwpancernych nacjonalistów. Po wojnie domowej zdobyte przez nacjonalistów T-26 były eksploatowane aż do lat 50-tych.
Około 88 tych czołgów trafiło do chińskich oddziałów Czang Kaj-szeka. Zostały dostarczone przez Sowietów na przełomie lat 1938/1939. Weszły one w skład 200. Dywizji Piechoty – ówcześnie jedynej zmotoryzowanej jednostki chińskiej.
We wrześniu 1939 roku Armia Czerwona zaatakowała Polskę posiadając 1675 czołgów tego typu (w składzie Frontu Białoruskiego – 878 i Ukraińskiego – 797). Podczas kampanii wrześniowej w Bitwie pod Szackiem Sowieci stracili 12 pojazdów. Wojska Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie, pod miejscowością Jabłoń, zniszczyły 4 wozy, a 1 zdobyły. W toku działań w Polsce, Armia Czerwona utraciła bezpowrotnie w walkach tylko 15 czołgów T-26. Jednak aż 302 utknęły z powodu różnych awarii i uszkodzeń.
W latach 1939-1940 czołgi T-26 zostały użyte w Wojnie Zimowej. Po jej zakończeniu Finlandia posiadała 34 sprawne, zdobyczne pojazdy. Ocalałe egzemplarze z posiadanych wcześniej Vickersów, przezbrojono w sowieckie działa kal. 45 mm. Otrzymały one oznaczenie T-26E. Wszystkie te wozy wcielono do Dywizji Lagus – pierwszej fińskiej dywizji pancernej. Zostały one użyte w Wojnie Kontynuacyjnej. Były już wtedy przestarzałe, lecz służyły w pierwszej linii do końca roku 1944. Ocalałe pojazdy używane były do szkolenia jeszcze w latach 60 XX w.
Wielkie ilości radzieckich czołgów T-26 zostały zniszczone lub porzucone w 1941, podczas zaskakującego ataku Niemiec na ZSRR. Od 1942 używane były już tylko w niewielkich ilościach, na pomocniczych kierunkach działań. Były stopniowo wymieniane na nowocześniejsze typy czołgów. Ostatnie ich użycie bojowe nastąpiło w sierpniu 1945 r. w trakcie walk z japońską Armią Kwantuńską w Mandżurii.
Wersje T-26:
W latach 1931-1941 zbudowano ponad sześćdziesiąt wersji czołgu T-26 oraz pojazdów na jego bazie, jednak stosunkowo niewiele z nich produkowanych było seryjnie. Wymienić można z nich:
T-26 model 1931 - wariant dwuwieżowy. Pancerz nitowany. T-26 model 1932 - wariant dwuwieżowy ze zmodyfikowanym kadłubem i zbiornikami paliwa oraz oleju, a także przesuniętym silnikiem (model 1932 często opisywany jest jako uzbrojony w armatę 37 mm w prawej wieży i karabin maszynowy DT w lewej; ogółem armatę posiadała ok. 1/5 czołgów dwuwieżowych). T-26 model 1933 - wariant jednowieżowy, uzbrojony w 45 mm armatę czołgową wz. 1932 i 1-3 km DT - najliczniejszy wariant czołgu. T-26-4 - wersja jednowieżowa, z 76,2 mm armatą czołgową wz. 1927/32 lub PS-3. Zbudowano tylko 5 (6?) sztuk. T-26 model 1938 - nowa wieża z pochyłymi ściankami, wyłącznie spawany kadłub, 45 mm armata czołgowa 20K wz. 1934 i 1-3 km DT. T-26 model 1939 (T-26-1) - wieża oraz kadłub z pochyłymi ściankami, spawany kadłub, 45 mm armata czołgowa 20K wz. 1934 i 1-2 km DT. ChT-26 (BChM-3) - czołg jednowieżowy z miotaczem ognia, na bazie czołgu dwuwieżowego. ChT-130 - czołg z miotaczem ognia zamiast armaty, na bazie modelu 1933. ChT-133 - czołg z miotaczem ognia zamiast armaty, na bazie modelu 1939. ST-26 - czołg mostowy, 71 szt. (w tym dwa UST-26) zbudowanych w l. 1932-39. TU-26 i TT-26 - czołgi odpowiednio zdalnego sterowania i zdalnie sterowane (teletanki), uzbrojone w miotacz ognia, budowane w latach 1936-37 na bazie T-26 mod. 1933 oraz ChT-130, łącznie 65 sztuk TT-26 i 66 TU-26. SU-26 – samobieżne działo polowe uzbrojone w armatę kalibru 76 mm, budowane w latach 1941-1942 na podwoziu uszkodzonych czołgów T-26, łącznie 12 egzemplarzy.
Nazwa: MS-1 (T-18) Typ: czołg lekki Kraj pochodzenia: ZSRR Rok produkcji: 1928-31 Wysokość: 2.12 m Długość: 3.50 m Szerokość: 1.80 m Waga: 5.3T Pancerz: grubość: 8 – 16 mm Silnik: 1 silnik benzynowy, 4-cylindrowy T-18 Moc: 35 KM Moc/Masa: 7.2 KM/t Prędkość: 17 km/h Zasięg: 50 km Uzbrojenie: 1 działko Hotchkiss kal. 37 mm
1 karabin maszynowy Fiodorowa kal. 6,5 mm
(późniejsze wersje km. DT kal. 7,62 mm Załoga: 2 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: ok 900 sztuk
MS-1 (początkowo oznaczony jako T-18; ros. МС-1 – skrót od nazwy Малый сопровождения lub Малый советский) – radziecki czołg lekki. Pierwszy pojazd tego typu skonstruowany w ZSRR. W maju 1924 w ZSRR utworzono pierwsze biuro konstrukcyjne przemysłu budowy czołgów, które rozpoczęło pracę nad projektem w całości radzieckiego czołgu.
Pierwszym opracowanym tam projektem był czołg oznaczony jako T-18. Jego konstrukcję oparto na francuskim czołgu z okresu I wojny światowej Renault FT-17, który również produkowano w ZSRR. Prototyp nowego czołgu gotowy był pod koniec 1926 roku, a 6 czerwca 1927 zapadła decyzja o przyjęciu go na uzbrojenie Armii Czerwonej. Nadano mu wtedy oznaczenie MS-1.
W 1928 roku rozpoczęto produkcję seryjną, która trwała do 1931. W jej trakcie czołg był wielokrotnie modernizowany, m.in. zainstalowano mocniejszy silnik, zamiast karabinu maszynowego Fiodorowa zastosowano karabin DT. Łącznie zbudowano ponad 900 czołgów MS-1.
Od 1928 roku czołg MS-1 był wprowadzany na wyposażenie tworzonych właśnie jednostek pancernych Armii Czerwonej. Był pierwszym czołgiem masowo występującym w tej armii. Używano go do połowy lat trzydziestych, choć od 1931 roku był systematycznie zastępowany przez czołg T-26.
Użyto go bojowo w walkach w okresie od lipca do grudnia 1929 roku w trakcie konfliktu pomiędzy ZSRR a Chinami o wschodniochińską magistralę kolejową.
Wycofane z eksploatacji egzemplarze były wykorzystywane jako elementy fortyfikacji (np. Linii Mołotowa). Po zdemontowaniu podwozia kadłuby wkopywano w ziemię - powstawał w ten sposób stały punkt oporu, uzbrojony w działo i karabin maszynowy umieszczone w wieży czołgu.
Nazwa: Ram I/II (czołg) Typ: czołg pościgowy Kraj pochodzenia: Kanada Rok produkcji: 1941-43 Wysokość: 2.67 m Długość: 5.79 m Szerokość: 2.87 m Waga: 29.5 T Pancerz: 13 – 76 mm Silnik: 1 silnik benzynowy, 9-cylindrowy Continental R-975-EC2 Moc: 400 KM (298 kW) Moc/Masa: 7.2 KM/t Prędkość: 40 km/h Zasięg: 223 km Uzbrojenie: 1 działo 6-funtowe Mk OQF Mk V kal. 57 mm
3 karabiny maszynowe Browning kal. 7,62 mm Załoga: 5 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 50 (Ram I)
1899 (Ram II)
Ram (z ang. "baran") – kanadyjski czołg pościgowy z okresu II wojny światowej bazowany na amerykańskim czołgu średnim M3 Lee. Nazwa czołgu "RAM" pochodziła od nazwy miejscowości, gdzie urodził się dowódca kanadyjskich sił pancernych generał porucznik Worthington.
W momencie wybuchu II wojny światowej Wielka Brytania nie była w stanie zaopatrzyć w czołgi własnej produkcji inne państwa Wspólnoty Brytyjskiej. Rząd kanadyjski zdecydował się więc na produkcję własnego czołgu. Do tego celu zmobilizowano zakłady Montreal Locomotive Works (które należały do amerykańskiej firmy American Locomotive Company). Otrzymały one nazwę Canadian Tank Arsenal[potrzebne źródło]. Aby maksymalnie skrócić czas projektowania nowego pojazdu postanowiono, że będzie on wzorowany na istniejącym już czołgu amerykańskim M3. W odróżnieniu od pierwowzoru amerykańskiego, "Ram" zbudowany był w standardowej konfiguracji (główne działo czołgu umieszczone było w wieży, a nie w kadłubie). Wspólne z M3 miał m.in. podwozie, układ kierowniczy i silnik. Sugerowano aby czołg został uzbrojony w armatę 75 mm, ale ówczesne brytyjskie czołgi pościgowe były standardowo uzbrojone w armatę 2-funtową i "Ram" został wyposażony właśnie w to działo, choć przewidziano możliwość przezbrojenia go w przyszłości w armatę o większym kalibrze.
Pierwszy prototyp powstał w czerwcu 1941, a produkcja Ram I rozpoczęła się w listopadzie tego roku. Od lutego 1942[potrzebne źródło] rozpoczęto produkować modele uzbrojone w armatę 6-funtową. Produkcja czołgu została zakończona w lipcu 1943 kiedy zdecydowano, że podstawowym czołgiem aliantów zachodnich zostanie M4 Sherman. Łącznie wyprodukowano 1948 pojazdów tego typu, włącznie z 84 opancerzonymi pojazdami kierowania ogniem artyleryjskim. "Ram" nigdy nie został użyty bojowo, ale służył do treningu załóg aż do połowy 1944 (od 1943 był stopniowo zastępowane przez M4 Sherman). Większość czołgów została przebudowana, często w warsztatach polowych, na transportery amunicyjne, ruchome punkty obserwacyjne lub transportery opancerzone Kangaroo.
Po zakończeniu wojny w 1945 Królewska Armia Holenderska otrzymała pozwolenie od rządu kanadyjskiego na przejęcie za darmo wszystkich "Ramów" znajdujących się w tymczasowych magazynach na terytorium Holandii. Z tych czołgów został sformowane dwa pierwsze bataliony pancerne w historii armii holenderskiej – 1. i 2. Batalion Czołgowy (1e en 2e Bataljon Vechtwagens), każdy z nich miał na stanie 53 czołgi. Jednego z holenderskich "Ramów" można oglądać w muzeum w Amersfoort. Inne egzemplarze tego czołgu znajdują się w muzeach Worthington Park, Canadian Forces Base Borden i Bovington Tank Museum.
Warianty i modyfikacje:
Ram I - wersja uzbrojona w armatę 2-funtową kal. 40 mm oraz sprzężony z nią km Browning M1919A1 kal. 7,62 mm. Wyprodukowano 50 sztuk. Ram II
Wczesne wersje – uzbrojone w armatę 6-funtową Mk III
Późne wersje: uzbrojone w armatę 6-funtową Mk V, dodano karabin maszynowy Vickers Badger - czołg z miotaczem ognia. Pierwsze Badgery powstały jako modyfikacja "Kangurów" z miotaczem ognia Wasp II zamiast karabinu maszynowego, późniejsze modele powstały jako modyfikacja czołgu, gdzie miotacz ognia zastąpił w wieży armatę. Ram Kangaroo - transporter opancerzony dla 11 osób oraz dwóch osób załogi. Ram OP/Command - ruchomy punkt obserwacyjny bazujący na wariancie Ram II, współpracujący z działami samobieżnymi Sexton. W pojeździe zamontowano dwie dodatkowe radiostacje i usunięto uzbrojenie główne, na miejsce którego zamontowano fałszywą lufę. Łącznie zbudowano 84 pojazdy tego typu. Ram GPO - odmiana Ram OP/Command służąca w regimentach Sextonów. Sexton - działo samobieżne na podwoziu czołgu Ram uzbrojone w haubicę 25-funtową Wallaby - opancerzony transporter amunicyjny dla Sextonów. Ram ARV Mk I - "Armoured recovery vehicle", prototypowy opancerzony pojazd inżynieryjny bazowany ma Ram Mk I z dodatkowym wyciągiem. Ram ARV Mk II - prototypowy opancerzony pojazd inżynieryjny bazowany na Ram II ale bez wieży. Ram Gun Tower - opancerzony traktor artyleryjski służący do holowania 17-funtowego działa przeciwpancernego. Ram AA - doświadczalne przeciwlotnicze działo samobieżne na podwoziu czołgu Ram. Działo posiadało armatę przeciwlotniczą kalibru 94mm
Nazwa: Tančik vz.33 Typ: tankietka Kraj pochodzenia: Republika Czechosławacji Rok produkcji: 1933-34 Wysokość: 1.45 m Długość: 2.3 m Szerokość: 1.75 m Waga: 4.3 T Pancerz: grubość: 4 – 12 mm Silnik: 1 silnik gaźnikowy, 4-cylindrowy Praga AH Moc: 31 KM (23,6 kW) Moc/Masa: 7.2 KM/t Prędkość: 35 km/h Zasięg: 100 km Uzbrojenie: 2 karabiny maszynowe ZB vz. 26 kal. 7,92 mm (zapas amunicji – 2600 szt.) Załoga: 2 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 74 pojazdy
Tančik vz.33 – czechosłowacka tankietka z okresu przed II wojną światową, powstała z rozwinięcia brytyjskiej Carden Loyd Mk VI. Łącznie powstały 74 egzemplarze tego czołgu.
Pod koniec lat 20. armia czechosłowacka postanowiła wprowadzić na swe uzbrojenie tankietki i w marcu 1930 Czechosłowacja zakupiła 3 egzemplarze najbardziej popularnej na świecie brytyjskiej tankietki Vickers Carden Loyd Mark VI oraz licencję na jej produkcję, przekazaną firmie ČKD. Jeszcze w tym samym roku ČKD wyprodukowała 4 licencyjne prototypowe tankietki Praga-Carden-Loyd, nie różniące się od brytyjskich (jedna z nich pozostała w fabryce). Były one uzbrojone, podobnie jak Carden-Loydy, w ciężki karabin maszynowy vz. 24. Testy pod koniec roku jednak wykazały wady oryginalnej konstrukcji, m.in. utrudnioną komunikację między członkami załogi (mieli oni indywidualne osłony pancerne nad głowami), za słaby silnik, niewielkie pole ostrzału i widzenia. W konsekwencji, ČKD w 1931 przebudowało
jeden z prototypów, który stał się prototypem nowej tankietki o oznaczeniu fabrycznym ČKD (Praga) P-I.
Zastosowano w nim całkowicie zamknięty powiększony przedział bojowy, z wizjerami w ścianach osłoniętymi szkłem pancernym i pogrubionym nieco pancerzem. Zainstalowano mocniejszy silnik Praga AH. Zmianie uległ też kadłub z tyłu, gdzie zastosowano pancerną żaluzję osłaniającą chłodnicę oraz zlikwidowano charakterystyczne dla Mk VI pojemniki z tyłu nad gąsienicami, przez co sylwetka stała się bardziej zwarta. Jako uzbrojenie główne zastosowano zajmujący mniej miejsca ręczny karabin maszynowy ZB vz. 26 w opancerzonym jarzmie, a ponadto dodano pomocniczy drugi km tego typu obsługiwany przez kierowcę. Zamieniono przy tym miejscami członków załogi - nowa tankietka miała miejsce kierowcy po prawej stronie, a strzelca po lewej. Podobnie przebudowano dwa dalsze prototypy.
W kwietniu 1933, mimo wątpliwości armii, Ministerstwo Obrony zamówiło serię 70 tankietek P-1, które otrzymały oficjalne oznaczenie Tančik vz.33 (tankietka wzór 33; zdrobnienie od "tank" - czołg), w skrócie Tč. vz.33. Praga P-I zwyciężyła nad oryginalną czeską konstrukcją Škoda MU-4. W 1934 zbudowano i dostarczono armii wszystkie 70 pojazdów. Pomimo, że były lepsze od Carden-Loydów, miały one nadal pewne wady i z powodu ich małej przydatności bojowej były używane głównie do szkolenia w trzech pułkach pancernych (PÚV).
W sierpniu 1938 trzy trzypojazdowe plutony tych wozów, przydzielone do dywizji piechoty, uczestniczyły w starciach z niemieckimi dywersantami Freikorpsu. Tančiki miały okazję wykazać swoją przydatność bojową 5 października 1938 roku, gdy pod Felednicami uzbrojona w nie kompania rozpoznawcza uczestniczyła w obronie miasta przed wojskami węgierskimi, otoczyła je i wzięła do niewoli 200 Węgrów. Po aneksji Czech, 30 sztuk czołgów trafiło na uzbrojenie sprzymierzonej z Niemcami Słowacji gdzie służyły do celów szkolnych oraz przeciwpartyzanckich, kilka uczestniczyło w Słowackim Powstaniu Narodowym w 1944 roku. Jeden z prototypów wysłano w 1935 jako prezent do szacha Persji, który zachwycony jego wykonaniem podpisał następnie kontrakt na dostawę czołgów CKD TNH i CKD AH-IV.
Nowy czołg otrzymał 4-cylindrowy silnik rzędowy benzynowy Praga AH o pojemności 1950 cm³ i mocy 31 KM, który pozwalał mu na rozwijanie prędkości do 35 km/h. Mechanizmy przeniesienia napędu, w tym skrzynia biegów (4 przełożenia do przodu, 1 do tyłu) i hamulce zostały przejęte z ciężarówki Praga AN. Stalowe gąsienice miały szerokość 170 mm, długość oporowa wynosiła 1300 mm. Pancerz nitowany do szkieletu nie chronił przed bronią przeciwpancerną, a jedynie w części przed bronią strzelecką. Przedni pancerz tankietki miał grubość 12 mm, boczny i tylny 8 mm, góra - 6 mm i dno - 4 mm.
Uzbrojenie stanowiły dwa czeskie karabiny ZB vz. 26 kal. 7,92 mm z zapasem 2600 sztuk amunicji. Jeden był obsługiwany przez strzelca i mieścił się w jarzmie po lewej stronie pojazdu, zapewniającym kąt ostrzału 60°, zaś drugi służył jako karabin kursowy i był obsługiwany przez kierowcę (nie okazał się jednak praktyczny podczas jazdy).
Nazwa: Škoda-Fiat Torino Typ: samochód pancerny Kraj pochodzenia: Republika Czechosławacji, Rok produkcji: 1919 Wysokość: 2.65 m Długość: 5.44 m Szerokość: 2.0 m Waga: 6.25 T Pancerz: Od 5 do 6 mm (0,2 do 0,23 cala) Silnik: Fiat 4-cylindrowy 5650 cm3 Moc: 64 KM. Moc/Masa: 10.25 KM/t Prędkość: 15 km/h Zasięg: nieznany Uzbrojenie: 2x Maxim cal.303 MG08 karabiny maszynowe chłodzone cieczą Załoga: 5 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 12 pojazdów
Škoda-Fiat Torino została wyprodukowana na podstawie rozkazu MNO, który głosił zaopatrzenie armii Czechosłowackiej w kilka wozów pancernych. Zadanie te powierzono czeskiej skodzie, która korzystając z podwozia ciężarówki Fiat 18BL stworzyło pierwszy czechosłowacki pojazd bojowy. Pojazd miał być mobilny i dobrze uzbrojony, przez co skoda zaprojektowała samochód z dwoma wieżyczkami u góry. Po pomyślnym przejściu testów pierwszych trzech sztuk zgłoszono zapotrzebowanie na kolejne kilka sztuk. Projekt posiadał cztery koła, z czego tylko tylne miały napęd, otulone były one bezdętkową twarda gumą. Nad komfortem jazdy czuwały amortyzatory piórowe, rozmieszczone przy każdym kole jeden. Blachy pancerne grubości 5 mm - 6 mm przymocowane zostały do ramy za pomocą nitów. Po przystąpieniu do służby w 1920 roku szybko zaczęły wychodzić na jaw jego wady konstrukcyjne, przez co 8 pojazdów zezłomowano juz w 1925 roku, a ostatnie cztery sztuki w 1929 roku pozostawiajac tylko zdjecia.
Nazwa: CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35 Typ: czołg lekki Kraj pochodzenia: Republika Czechosławacji, II Rzesza Rok produkcji: 1935-39 Wysokość: 2.35 m Długość: 4.9 m Szerokość: 2.1 m Waga: 10.5 T Pancerz: od 8 mm do 25 mm Silnik: Škoda T-11 Moc: 120 KM (92 kW) przy 2000 obr./min. Moc/Masa: 11.42 KM/t Prędkość: 35 km/h Zasięg: 190 km Uzbrojenie: 3,7 cm KwK 34(t) L/40 (Škoda A3 vz. 34)
2 x MG35(t) (ZB vz. 35) lub MG37(t) (ZB vz. 37) Załoga: 4 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 437 pojazdów
Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35
LT vz. 35 - czechosłowacki czołg lekki. Został on skonstruowany w 1935 r. przez czechosłowackie zakłady Škoda w Pilźnie oraz Českomoravská Kolben Daněk (ČKD) w Pradze. Po upadku Czechosłowacji w marcu 1939 r. i zajęciu Czech przez III Rzeszę, czołg ten wszedł na uzbrojenie Wehrmachtu (pod nazwą PzKpfw 35(t)) oraz armii innych państw sojuszniczych. Niemcy chętnie go wykorzystywali w pierwszym okresie wojny, gdyż przewyższał ich własne konstrukcje (PzKpfw I i PzKpfw II) zarówno pod względem uzbrojenia jak i opancerzenia. Od 1941 r. były stopniowo wycofywane ze służby i zastępowane czołgami średnimi. Na bazie podwozi PzKpfw 35(t) budowano również ciągniki artyleryjskie, czołgi dowodzenia, a także działa samobieżne.
Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35
W 1934 r. czechosłowackie Ministerstwo Obrony złożyło zamówienie na dostawę lekkiego czołgu o masie do 15 t. Zamówienie realizowały równolegle zakłady Škoda w Pilźnie oraz ČKD w Pradze. Prototyp wozu uzbrojonego w działo kalibru 37 mm (oznaczony S-IIa) został zaprezentowany już na wiosnę roku 1935. W czerwcu, na poligonie w Milowicach pod Pragą, odbyły się testy, po których od października 1935 r. rozpoczęto seryjną produkcję 160 czołgów oznaczonych LT vz. 35 (nazywane także T-11). Pierwszych pięć egzemplarzy, wyprodukowanych do lipca 1936, wykazywało jednak sporo usterek, m.in. w układzie kierowniczym, mechanizmie obrotu wieży i rozruszniku. Także prędkość maksymalna okazała się o połowę niższa od zadeklarowanej. Konieczność usunięcia wszystkich błędów spowodowała znaczne opóźnienia w produkcji, która ruszyła dopiero w lutym 1937, jednakże już w listopadzie Ministerstwo Obrony zamówiło kolejne 138 czołgów.
Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35
W owym czasie, konstrukcja czołgu LT vz. 35 była bardzo nowoczesna. Układ jezdny bazował na układzie opracowanym przez Vickersa, który zbudowany był z dwóch par wózków jezdnych, amortyzowanych resorami piórowymi, z których każdy składał się z czterech rolek połączonych parami. Do tego dochodziła para kół napędzających, napinających i kierujących, a także cztery pary rolek podtrzymujących gąsienice. Istotnym usprawnieniem było wprowadzenie prowadnic gąsienicy oraz odrzutników błota na kołach napędzających. Wóz był napędzany sześciocylindrowym silnikiem Škoda T-11 o mocy 120 KM i pojemności 8 dm³. Zapewniał on czołgowi o masie 10,5 t rozwinięcie maksymalnej prędkości 35 km/h. Nowatorskim rozwiązaniem było zastosowanie pneumatycznego napędu sprzęgła, hamulców i układu kierowniczego. Pozwalało to na zmniejszenie ciężaru czołgu, pozostawienie większej przestrzeni dla załogi, oraz w znaczący sposób poprawiało komfort pracy kierowcy. Rozwiązanie to jednak zupełnie zawodziło w warunkach frontu wschodniego, gdzie ostra zima często prowadziła do awarii układu pneumatycznego.
Czołg był uzbrojony w działo Škoda A3 vz. 34 kalibru 37 mm (niemieckie oznaczenie – 3,7 cm KwK 34(t) L/40) oraz dwa karabiny maszynowe Zbrojovka – Brno ZB vz. 35 lub ZB vz. 37 kalibru 7,92 mm (niemieckie oznaczenie – MG35(t) i MG37(t)). Jeden z nich umieszczony był w kadłubie, obok wizjera kierowcy, natomiast drugi w wieży, obok działa. Opancerzenie wozu stanowiły nitowane płyty pancerne o grubości 16 mm (z boku i z tyłu) oraz 25 mm (od czoła). Zapas paliwa umożliwiał zasięg 190 km na drodze oraz 120 km w terenie. Załogę stanowiło czterech ludzi: dowódca – celowniczy, ładowniczy, strzelec – radiotelegrafista i kierowca – mechanik.
W latach 1936 – 1939 czołgi LT vz. 35 eksportowano także do Rumunii, gdzie nosiły one oznaczenie R-2. Ogółem Czechosłowacja dostarczyła armii rumuńskiej 126 wozów. W marcu 1939, po zajęciu Czech przez Niemcy i utworzeniu państwa słowackiego, przejęto 298 czołgów LT vz. 35, z czego 52 trafiły na uzbrojenie słowackiej 3 Dywizji Szybkiej (27 szt. LT vz.34 i 52 szt. LT vz.35)[1]. Reszta, w liczbie 219 sztuk, zasiliła Wehrmacht, gdzie służyła pod oznaczeniem PzKpfw 35(t). Ogółem w niepodległej Czechosłowacji wyprodukowano 424 wozy (340 w zakładach Škoda i 84 w ČKD). W utworzonym przez Niemców Protektoracie Czech i Moraw nie kontynuowano już produkcji tego modelu, tylko skupiono się na rozwoju nowszej konstrukcji PzKpfw 38(t) (czechosłowackie oznaczenie – LT vz. 38).
Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35
W grudniu 1937 r. zakłady Škoda opracowały projekt czołgu średniego, którego konstrukcję oparto na czołgu lekkim LT vz. 35. Rozpoczęto budowę dwóch prototypów, oznaczonych S-IIc, której jednak nie dokończono. Pojazd ważył 16,5 t i był uzbrojony w działo Škoda A9 vz. 38 kalibru 47 mm, oraz dwa karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm. Zwiększono także (maksymalnie do 30 mm) opancerzenie. Zastosowano mocniejszy, ośmiocylindrowy silnik o mocy 250 KM i pojemności 13,8 dm³, który umożliwiał rozwinięcie prędkości do 50 km/h. Dopiero w 1940 dokończono budowę prototypów, które oznaczono symbolem T-21. Na ich podstawie skonstruowano czołg T-22, którego dwa egzemplarze przekazano w 1941 Węgrom. W oparciu o nie, Węgrzy rozpoczęli produkcję własnych wozów, oznaczonych M40 Turan I. Posiadały one opancerzenie czołowe zwiększone do 50 mm oraz zamontowane nowe działa Škoda A17 kalibru 40 mm. Masa czołgu wzrosła do 18 t.
Po zajęciu Czech w marcu 1939 r., Niemcy przejęli 218 czołgów LT vz. 35, z czego 52 sztuk zostało przekazanych armii słowackiej, natomiast 219 weszło w skład niemieckich wojsk pancernych (głównie 1 Dywizji Lekkiej) jako PzKpfw 35(t). Dywizja ta we wrześniu 1939 r. wzięła udział w ataku na Polskę. Mimo swej nazwy, przedstawiała ona większą wartość bojową niż ówczesne dywizje pancerne, gdyż czołgi PzKpfw 35(t) przewyższały niemieckie wozy PzKpfw I i PzKpfw II, zarówno pod względem opancerzenia, jak i uzbrojenia. Jednak nawet one okazały się całkowicie nieodporne na ostrzał polskich karabinów przeciwpancernych. Zdarzało się, że pociski kalibru 37 mm, przebijały czołg na wylot. W trakcie Kampanii Wrześniowej Niemcy stracili ogółem 26 wozów PzKpfw 35(t), co stanowiło prawie 12% stanu wyjściowego.
Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35
W październiku 1939 r. 1. Dywizja Lekka została przekształcona w 6 Dywizję Pancerną. W przeddzień ataku na Francję dysponowała ona 118 czołgami PzKpfw 35(t) oraz 10 wozami dowodzenia na podwoziu PzKpfw 35(t). Okazało się, że nie są one w stanie nawiązać równorzędnej walki z dobrze opancerzonymi czołgami francuskimi. Stracono bezpowrotnie 11 maszyn, a 62 zostały uszkodzone. Po analizie walk na froncie zachodnim uznano PzKpfw 35(t) za przestarzały i nieprzydatny do zadań bojowych. Podjęto wprawdzie próby podniesienia jego walorów bojowych (prototypy T-21 i T-22), jednakże wyższy priorytet miały prace nad unowocześnieniem modelu PzKpfw 38(t) i pomysły uczynienia z LT vz. 35 czołgu średniego wkrótce zarzucono. Ze względu na powolną produkcję czołgów średnich PzKpfw III i PzKpfw IV, wozy czechosłowackie nadal pozostawały w jednostkach liniowych. W ramach 6. Dywizji Pancernej, wzięły one udział w operacji plan Barbarossa i walczyły na froncie wschodnim aż do końca 1941. Wtedy też okazało się, że zastosowany w nich układ pneumatyczny, całkowicie zawodzi w warunkach rosyjskiej zimy. Dlatego też, pomimo ciągłego niedoboru sprzętu pancernego, zdecydowano się na całkowite wycofanie czołgów PzKpfw 35(t) z frontu. Pozostałe 187 egzemplarzy przekazano policji lub jednostkom zwalczającym partyzantkę. Część z nich przerobiono na ciągniki artyleryjskie, a wymontowane wieże użyto jako baterie artyleryjskie na wybrzeżu Danii i Korsyki.
W okresie 1936 – 1939 126 czołgów LT vz. 35 zostało wyeksportowanych do Rumunii, gdzie otrzymały oznaczenie R-2 i wzięły udział w walkach ze Związkiem Radzieckim. W 1939 Niemcy przekazali 52 sztuki armii słowackiej. Część z nich wzięła później udział w Powstaniu Słowackim. 36 czołgów trafiło także do Bułgarii. Czołgi otrzymały oznaczenie bułgarskie – Škoda T-11. Pierwsze 26 czołgów wybudowanych przez zakłady ČKD zostało dostarczonych do Bułgarii w lutym 1940. Były to czołgi uzbrojone w działo 37 mm Škoda A-3 (3,7 cm KwK 35(t) L/40). Były to czołgi przejęte przez Niemców po aneksji Czechosłowacji i wcielone do 11. Panzer Regiment. Czołgi były prezentowane delegacji bułgarskiej we wrześniu 1939, a następnie poddane generalnemu remontowi. We wrześniu Bułgarzy otrzymali kolejnych 10 czołgów. Były to czołgi zamówione przez Afganistan i przejęte przez Niemców. Ich uzbrojenie stanowiło ulepszone działo 37 mm Škoda A-7 (3,7 cm KwK 38(t) L/42). Z czołgów utworzono 3. i 4. kompanię pancerną, które od stycznia 1941 weszły w skład Batalionu Pancernego (Drużina Bojni Koli). Po reorganizacji w czerwcu 1941 r. czołgi weszły na uzbrojenie Pułku Pancernego stacjonującego w Sofii , który był rozwinięciem wcześniej istniejącego batalionu, a w październiku 1943. weszły na uzbrojenie Brygady Pancernej. 13 czołgów PzKpfw 35(t) skreślono ze stanu w marcu 1945 na skutek strat i zużycia
Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35
Jeszcze przed Kampanią Wrześniową 8 czołgów PzKpfw 35(t) zostało przebudowanych na wozy dowodzenia (Panzerbefehlswagen 35(t)). Miały one zamontowaną antenę ramową na pokrywie silnika, za wieżą. W toku wojny przebudowano jeszcze kilka dalszych egzemplarzy (w sumie ok. 20). Już po wycofaniu PzKpfw 35(t) z jednostek frontowych, w latach 1942 – 1943, 49 podwozi zaadaptowano na ciągniki ciężkich dział artyleryjskich (Gepanzerte Mörserzugmittel 35(t)). Ostatnie 36 podwozi przebudowano w 1944 r. na ciągniki Gepanzerte Zugkraftwagen 35(t). Na początku roku 1940, zbudowano również dwa prototypy niszczyciela czołgów Panzerjäger 35(t), poprzez zamontowanie na podwoziu czołgowym działa przeciwpancernego 4,7 cm PaK 36(t) L/43 (Škoda A6 vz. 36). Nie rozwijano jednak dalej tego projektu.
W 1943 r. Rumuni zaczęli montować na podwoziach czołgów R-2 zdobyczne przeciwpancerne działa sowieckie ZIS-3 (7,62 cm PaK L/42). Obrotową wieżę zastępowano specjalną nadbudówką z blachy pancernej. W ten sposób zbudowano 21 niszczycieli czołgów TACAM R-2. Również Węgrzy przebudowywali swoje czołgi 40M Turan I, zbudowane na licencji Škody, na działa samobieżne. Montowali oni na podwoziach, w opancerzonej, niskiej nadbudówce, haubice kalibru 105 mm. Tak powstały działa pancerne 43M Zrinyi II.
Nazwa: CKD TNH/Skoda LT vz. 38 Typ: czołg lekki Kraj pochodzenia: Republika Czechosławacji, III Rzesza Rok produkcji: 1938-42 Wysokość: 1.68 m Długość: 4.55 m Szerokość: 1.82 m Waga: 4.3 T Pancerz: od 5 mm do 10 mm Silnik: 1 silnik gaźnikowy, 6-cylindrowy Praga EPA I – III Moc: 125 KM (95 kW) przy 2000 obr./min. Moc/Masa: 13 KM/t Prędkość: 42 km/h Zasięg: 200 km Uzbrojenie: 1 armata 37,2 mm KwK38(t) L/47,8 (Škoda A-7) kal. 37 mm (zapas amunicji – 90 szt.)
2 karabiny maszynowe MG 37(t) (Model 37) kal. 7,92 mm (zapas amunicji – 2550 szt.) Załoga: 4 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 1414 pojazdów
czołg lekki CKD TNH/Skoda LT vz. 38
Lehky Tank vz. 38 – czechosłowacki czołg używany przez armię niemiecką w czasie II wojny światowej pod nazwą PzKpfw 38(t). Według nomenklatury producenta nazywany był Seria TNH, TNHPS, LTP i LTH.
Panzer 38(t) był produkowany do połowy drugiej wojny światowej. Jego produkcja została zakończona, gdyż stosunkowo mała wieża czołgu nie mogła pomieścić coraz większych armat, które zaczęto montować w czołgach. Ponieważ sama konstrukcja podwozia, układu napędowego i silnika była bardzo udana i sprawdzona w bojach, na podstawie tego czołgu utworzono wiele innych konstrukcji, nie wymagających wieżyczki, takich jak działa pancerne, niszczyciele czołgów Marder i Hetzer czy samobieżne działa
czołg lekki CKD TNH/Skoda LT vz. 38
przeciwlotnicze. Szwedzka odmiana tego czołgu Sav m/43 pozostała w służbie do lat 70. XX wieku. W 1935 czeska fabryka czołgów ČKD rozpoczęła prace nad następcą czołgu LT-35. który był produkowany w kooperacji ze Škodą. LT-35 był bardzo złożoną konstrukcją z szeregiem poważnych wad, ČKD chciało rozpocząć produkcję lepszego modelu dla armii czechosłowackiej jak i na eksport.
Wbrew pozorom, czołg nie posiadał zawieszenia Christiego. Używał on zwykłego, popularnego wówczas zawieszenia na resorach piórowych. Powodem pomyłki, powtarzanej w niektórych publikacjach, były bardzo duże koła jezdne, przypominające te stosowane w czołgach o zawieszeniu Christiego. Koła jezdne były zgrupowane w pary, każda była zawieszona na wspólnym piórze. Nad kołami jezdnymi znajdowały się rolki podtrzymujące (dwie na każdą stronę czołgu).
LT-38 okazał się bardzo udaną konstrukcją i sukcesem eksportowym: 50 czołgów zostało sprzedanych do Iranu, 24 do Peru i Szwajcarii, zamówienie zostało także złożone przez Łotwę, a w 1938 armia czeska złożyła zamówienie na 150 egzemplarzy modelu TNHPS.
Po przejęciu Czechosłowacji przez Niemcy, kontynuowano produkcję tego czołgu. Był on dużo lepszym pojazdem niż standardowe wtedy niemieckie czołgi lekkie PzKpfw I i PzKpfw II.
Nieco zmodyfikowane podwozie 38 zostało użyte do konstrukcji bardzo udanego niszczyciela czołgów Jagdpanzer 38.
czołg lekki CKD TNH/Skoda LT vz. 38
Panzer 38(t) służył w czasie kampanii wrześniowej w Polsce (3 Dywizja Lekka), w czasie ataku na Francję w 1940 roku i w początkowej fazie ataku na ZSRR. Od 1941 został wycofany z linii frontu, ponieważ nie był wystarczającym przeciwnikiem dla radzieckich T-34.
38(t) w wersjach jako działo pancerne i niszczyciel czołgów był konstrukcją bardzo udaną i służył do końca wojny.
Flakpanzer 38(t) nie był takim sukcesem jak inne wersje tego czołgu, był zbyt słabo uzbrojony i opancerzony, aby stawać do walki z alianckimi samolotami myśliwsko-bombowymi, dla których był częstym celem. Jego opancerzenie było tak cienkie, że było z łatwością penetrowane przez pociski karabinów maszynowych samolotów.
Modele:
TNHP – wersja eksportowa do Iranu, który jako pierwszy złożył zamówienie.
LTP – wersja eksportowa do Peru.
LTH – wersja eksportowa do Szwajcarii.
LLT – dla Litwy.
Strv m/41 – licencyjna wersja budowana w Szwecji.
Sav m/43 – szwedzkie działo pancerne na podwoziu TNH, produkowane w Szwecji.
Panzer 38(t) A-D – niemieckie wersje czołgu TNH.
Panzer 38(t) E-G – niemieckie wersje z pancerzem frontowym o grubości 50 mm.
Panzer 38(t) Ausf S – model przeznaczony dla Szwecji, ale używany w armii niemieckiej.
SdKfz 138 Marder III – działo pancerne z armatą 75 mm z lekkim, niezadaszonym kadłubem.
SdKfz 139 Marder III – odmiana Mardera III uzbrojona w zdobyczne działo radzieckie 76,2 mm.
SdKfz 138/1 Grille – samobieżne działo polowe uzbrojone w armatę 150 mm, a także nieuzbrojona wersja tego pojazdu używana jako pojazd amunicyjny.
SdKfz 140 Flakpanzer 38(t) Gepard – samobieżne działo przeciwlotnicze z działkiem 20 mm.
Nazwa: Tancík CKD AH-IV Typ: Tankietka Kraj pochodzenia: Republika Czechosławacji Rok produkcji: 1936 Wysokość: 1.68 m Długość: 3.2 m Szerokość: 1.82 m Waga: 4.3 T Pancerz: nitowany, z walcowanych płyt stalowych, 5-12 mm Silnik: 6-cylindrowy silnik gaźnikowy Praga GOH Moc: 65 KM (4,78 kW) Moc/Masa: 14.2 KM/t Prędkość: 45 km/h Zasięg: 170 km Uzbrojenie: 1 x karabin maszynowy ZB vz. 35
1 x karabin maszynowy ZB vz. 30 Załoga: 2 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 74 pojazdy
Tankietka Tancík CKD AH-IV
Tankietka Tancík CKD AH-IV
ČKD AH-IV miał być następcą tankietki Tančik vz.33. Zespół konstruktorów kierowany przez Aleksieja Surina pragnął w nowej konstrukcji wyeliminować wady Tančika vz.33 takie jak słabe uzbrojenie i opancerzenie. Dlatego AH-IV miał większą masę i rozmiary od starszych tankietek. Układ napędowy został rozmieszczony w sposób typowy dla czołgów międzywojennych. Silnik znajdował się z tyłu wozu i napędzał umieszczone z przodu wozu koła napędowe. W centralnej części wozu znajdował się przedział załogi. Po prawej stronie tego przedziału znajdował się mechanik kierowca obsługujący dodatkowo kursowy karabin maszynowy ZB vz. 26, po lewej stanowisko miał dowódca obsługujący drugi karabin maszynowy ZB vz. 35 zamocowany w wieży. Czołg miał z każdej strony cztery koła jezdne, koło napinające i napędowe, oraz jedną rolkę podtrzymującą gąsienicę. Gąsienice dwugrzebieniowe o szerokości 210 mm.
Pierwszym odbiorcą zagranicznym, była Persja. Zakupiła ona w latach 1935-1937 kilkadziesiąt wozów. AH-IV-P miały skuteczniejszy układ chłodzenia silnika, lepszą wentylację przedziału bojowego, silnik Praga RH o mocy 54 KM, oraz dodatkowy reduktor podwajający ilość biegów. Opancerzenie wozu miało grubość 6-12 mm. AH-IV-P miał zbiorniki paliwa o pojemności 85 l i zapas amunicji równy 3500 nab. Czołg ważył 3,9 t. Wozy irańskie wchodziły w skład 1 i 2 Dywizji Gwardii Królewskiej. Wycofano je w połowie lat 50.
Tankietka Tancík CKD AH-IV
Drugim nabywcą AH-IV była Rumunia. W sierpniu 1936 roku zakupiła ona 35 czołgów w wersji AH-IV-R
. Otrzymały one rumuńską desygnatę Carul de Recunoastere R-1. Czołgi rumuńskie miały masę zwiększona do 4,3 t, przy mocy silnika zwiększonej do 65 KM. Zapas amunicji do km zwiększono do 3700 naboi. Zakupione wozy zostały najpierw skierowane do Centre Instructie Cavalerici w Sibiu, potem stały się etatowym wyposażeniem siedmiu szwadronów rozpoznawczych (po 4 sztuki). Rumuńskie R-1 brały udział w walkach o Odessę, na Kubaniu i pod Stalingradem podczas których większość z nich została zniszczona. Ocalałe były używane do szkolenia jeszcze po wojnie. W 1939 roku Rumunia zakupiła licencję na produkcję 390 czołgów w zmodernizowanej wersji R-1-a, ale do uruchomienia produkcji nie doszło.
W 1937 roku 47 czołgów w wersji AH-IV-Sv zamówiła Szwecja. Czołgi tej wersji miały pancerz o grubości 6-15 mm, masę 4,8 tony i były uzbrojone w karabiny maszynowe Ksp m/39 kalibru 8 mm. Napędzane były silnikiem Volvo FC-ČKD o mocy 85 KM. Tylko jeden wóz dla Szwecji został zmontowany w zakładach ČKD, pozostałe 36 zmontowały z części zakłady A.B. Oskarshamm Shipyard. Szwedzkie wozy do końca lat 40. służyły jako wozy rozpoznawcze, a później do końca lat 50. jako wozy szkolne.
Ostatnią wersją AH-IV była AH-IV-Hb produkowana na zamówienie Etiopii w latach 1948-1950. Wozy te były napędzane silnikiem wysokoprężnym Tatra T-114 o mocy 65 KM i miały spawany pancerz. Ważyły 4,1 t. Powstało 20 AH-IV-Hb, używanych prawdopodobnie do akcji przeciwpartyzanckich.
Nazwa: MARMON-HERRINGTON Mk.III Typ: samochód pancerny Kraj pochodzenia: Republika Południowej Afryki Rok produkcji: 1940-43 Wysokość: 2.67 m Długość: 5.31 m Szerokość: 2.29 m Waga: 6.7 T Pancerz: do 20 mm Silnik: benzynowy Ford V8 typu Meadows EST Moc: 95 KM (70 kW) Moc/Masa: 14.2 KM/t Prędkość: 80 km/h Zasięg: 322 km Uzbrojenie: 1× karabin maszynowy Browning M1919 (Mk IV),
1× karabin przeciwpancerny Boys (Mk II-III),
1× armata 2-funtowa (Mk IV) Załoga: 3-4 osoby Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 5600 pojazdów (razem z MARMON-HERRINGTON Mk.II)
Samochód pancerny MARMON-HERRINGTON Mk.III
Samochód pancerny MARMON-HERRINGTON Mk.III
Marmon-Herrington Armoured Car (South African Reconnaissance Vehicle) – samochód pancerny konstrukcji południowoafrykańskiej z okresu II wojny światowej. Pojazdy wykorzystywane były przez armię brytyjską oraz inne formacje alianckie głównie podczas kampanii afrykańskiej, a na mniejszą skalę także podczas walk na Dalekim Wschodzie.
W 1938 roku rząd południowoafrykański zlecił rozpoczęcie prac mających na celu skonstruowanie własnego samochodu pancernego. Projekt rozwijał się powoli do czasu wybuchu II wojny światowej w 1939 roku. Pierwsze egzemplarze pojazdu gotowe były w 1940 roku. Jako, że przemysł w kraju nie był zdolny do masowej produkcji tego typu pojazdów, większość komponentów do jego produkcji była sprowadzana. Podwozia produkowane były w zakładach Ford w Kanadzie, układ przeniesienia napędu w zakładach Marmon-Herrington w Stanach Zjednoczonych, podczas gdy uzbrojenie sprowadzano z Wielkiej Brytanii. W Związku Południowej Afryki produkowano jedynie płyty stalowe na opancerzenie oraz montowano pojazdy. Pierwsze samochody, oznaczane jako South African Reconnaissance Vehicle Mk I, posiadały napęd tylko na jedną oś, a ich uzbrojenie stanowiły dwa karabiny maszynowe Vickers. Pojazdy te wzięły udział w walkach we wschodniej Afryce, po czym większość wróciła do Związku Południowej
Samochód pancerny MARMON-HERRINGTON Mk.III
Afryki, gdzie wykorzystywano je do celów szkoleniowych. Kolejna wersja, Mk II posiadała już napęd na cztery koła i uzbrojona była dodatkowo w karabin przeciwpancerny Boys. Pojazdy te trafiły na front północnoafrykańki, gdzie były najliczniej używanymi alianckimi pojazdami rozpoznawczymi w początkowej fazie wojny. W najliczniej produkowanej wersji Mk III pojazdy rózniły się głównie krótszym rozstawem osi. Ostatnia z produkowanych seryjnie wersji, Mk IV została całkowicie przeprojektowana. Posiadała ona nadwozie samonośne, silnik umieszczono w tylnej części pojazdu, a podstawowym uzbrojeniem samochodu była armata 2-funtowa. Zaprojektowane zostały także kolejne wersje pojazdu, które nigdy jednak nie wyszły poza stadium prototypu, m.in. 8-kołowa wersja Mk VI.
Czołgi T-28 brały udział w agresji na Finlandię. Uczestniczyły także w agresji na Polskę w liczbie 203 czołgów i w walkach z Japończykami w 1939. W czasie wojny z Finlandią, czołg używany był głównie do niszczenia fińskich bunkrów. Okazało się wówczas, że opancerzenie T-28 jest zbyt cienkie. Z tego powodu przedni pancerz został pogrubiony z 50 mm do 80 mm. Czołgi brały też udział w pierwszej fazie wojny z Niemcami. 1 czerwca 1941 Armia Czerwona miała jeszcze 481 sztuk T-28. Po opracowaniu i wdrożeniu do produkcji czołgu T-34 zaprzestano wytwarzania T-28. Kilka ocalałych pojazdów walczyło w lecie 1944 w składzie 90. sztuk
_37d.jpg)
