Czołg szybkobieżny BT

Nazwa: BT (czołg)
Typ: czołg szybkobieżny
Kraj pochodzenia: ZSRR
Rok produkcji: 1932-41
Wysokość: 2.25 m
Długość: 5.58 m
Szerokość: 2.32 m
Waga: 11.5 T
Pancerz: 6 – 13 mm
Silnik: 1 silnik gaźnikowy M-5
Moc: 400 KM
Moc/Masa: 34,78 KM/t
Prędkość: 72 km/h (na kołach)
52 km/h (na gąsiennicach)
Zasięg: 200 km
Uzbrojenie: 1 armata Model 32 kal. 45 mm
1 karabin maszynowy DT kal. 7,62 mm
Załoga: 3 osoby
Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: ponad 8000 sztuk

BT (ros. Быстроходный танк, "bystrochodnyj tank" – czołg szybkobieżny) – seria czołgów lekkich produkowanych w Związku Radzieckim w latach 1932-41. Znane były jako "betka" lub "betjuszka". Czołgi BT mogły się poruszać zarówno na gąsienicach jak i na kołach, zdjęcie gąsienic i przejście na tryb kołowy zajmowało około 30 minut.
W 1931 Związek Radziecki zakupił w Stanach Zjednoczonych dwa eksperymentalne kołowo-gąsienicowe, czołgi M1930 zaprojektowane przez Waltera Christiego. Transakcja ta miała nieco sensacyjne kulisy. Czołgiem Christiego zainteresowana była również Polska. Już jesienią 1929 do USA pojechała delegacja oficerów broni pancernej w celu zapoznania się z pojazdem. W marcu 1930 podpisano kontrakt na dostawę jednego czołgu. Miał on być dostarczony do czerwca 1930. Przewidziano również możliwość zakupu, za sumę 90 000 USD, praw do produkcji seryjnej w Polsce. Christie nie wywiązał się z umowy. Przeciągał termin wydania zamówionego czołgu. W październiku 1930 kiedy polska komisja odbiorcza przyjechała po zamówiony pojazd oświadczył, że nie wyda go jeśli nie otrzyma natychmiast pełnej opłaty licencyjnej. Polacy zetknęli się tam również z ubranymi po cywilnemu oficerami radzieckimi. Później okazało się, że Christie kilkanaście dni po zawarciu umowy z Polską, zawarł podobny kontrakt z ZSRR. Wywiązał się z niego w pełni. W grudniu 1930 wysłał półlegalnie oba pojazdy do ZSRR. Złamał w ten

sposób zakaz eksportu czołgów bez zgody Departamentu Stanu i Departamentu Wojny USA. Polska odzyskała później wpłacone sumy, a także zainkasowała kary umowne. Zamiast czołgu Christiego, zakupiony został brytyjski czołg Vickers 6-ton Mark E. Christiem zainteresowało się FBI.
Dostarczone pojazdy, pod oznaczeniem BT-1, zostały poddane próbom technicznym. Już w październiku 1931 były gotowe trzy pierwsze, nieuzbrojone prototypy BT-2, a w 1932 rozpoczęła się produkcja seryjna tych czołgów.
Czołgi BT-5 wzięły udział w hiszpańskiej wojnie domowej, walczyły także przeciwko Japonii w 1939 i Finlandii w czasie wojny zimowej (głównie BT-2 i BT-5). We wrześniu 1939 roku Armia Czerwona użyła razem 2017 czołgów BT-2/5/7. Brały udział w agresji na Polskę (np. Wojska Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie zniszczyły 4 czołgi a 1 przejęły). BT-5 i BT-7 walczyły także w początkowej fazie wojny z Niemcami. Większość z nich została zniszczona lub porzucona przez załogi. Pozostałe egzemplarze wymieniono na nowocześniejsze T-34. Ostatni raz użyto ich bojowo w sierpniu 1945, na Dalekim Wschodzie.

Warianty tej wersji czołgu:

BT-1 – oznaczenie było stosowane w dwóch przypadkach. Jako oznaczenie dwóch oryginalnych pojazdów Christiego, zakupionych w USA. Czasami również jako oznaczenie seryjnych czołgów BT, uzbrojonych wyłącznie w karabiny maszynowe. Wozy wyposażone w armatę 37 mm, nazywano wtedy BT-2.
BT-2 – pierwsza wersja produkowana seryjnie. Wyposażona była w kilka wariantów uzbrojenia:
dwa karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm, umieszczone we wspólnym jarzmie umieszczonym w osi symetrii wieży.
trzy karabiny maszynowe DT. Dwa we wspólnym jarzmie pośrodku wieży i jeden umieszczony w osobnym jarzmie kulistym po prawej stronie wieży.
jedno działo B-3 (5K) 37 mm L/50.
jedno działo kal. 37 mm w zmodernizowanym jarzmie i karabin maszynowy w bocznym jarzmie kulistym.
Czołgi były napędzane silnikami gaźnikowymi M-5. W latach 1931-1933 wyprodukowano 623 egzemplarze w tym 260 uzbrojonych jedynie w karabiny maszynowe.
BT-3 - pojazdy BT-2 wyposażone w koła jezdne tłoczone z blachy stalowej.
BT-4 - czołgi dwuwieżowe uzbrojone w dwa karabiny maszynowe. Wieże były identyczne z zastosowanymi w czołgu T-26 model 1931. Nie jest znana liczba wyprodukowanych egzemplarzy.
BT-5 - wersja z powiększoną, dwuosobową, wieżą wyposażoną w armatę 20K kalibru 45 mm. Produkowana w latach 1933-1934 w ilości 1884 sztuk w tym 263 z radiostacją.
BT-5PKh – prototypowa wersja przystosowana do forsowania pod wodą przeszkód wodnych.
BT-5 z miotaczem ognia – kilka prototypów.
BT-7 – wersja ze zmienionym kadłubem umożliwiającym zamontowanie większej wieży. Posiadała dodatkowy zbiornik paliwa oraz nowy silnik gaźnikowy M-17F (kopia silnika BMW). Produkcję rozpoczęto w 1935. Początkowo pojazdy te były wyposażone w wieże pochodzące z czołgu BT-5. W drugiej połowie 1937 weszła do produkcji odmiana z wieżą stożkową, nową trzybiegową skrzynią przekładniową i wzmocnionym zawieszeniem. Czołgi BT-7 były produkowane do 1940. Zbudowano 4614 egzemplarzy w tym 2016 wyposażonych w radiostację.
Fińskie działo pancerne (czołg wsparcia) BT-42, na podwoziu BT-7
BT-7M (od fabrycznego oznaczenia A-8 zwany także BT-8) – odmiana z silnikiem wysokoprężnym W-2. Produkowany seryjnie od grudnia 1939. Do końca 1940 zbudowano 715 pojazdów. Pod tym oznaczeniem wyprodukowano również serię 72 pojazdów, napędzanych silnikami gaźnikowymi M-17F, przeznaczoną dla oddziałów zmechanizowanych NKWD.
BT-7A – wersja wsparcia artyleryjskiego, wyposażona w więżę czołgu T-26 z 76,2 mm armatą wz. 1927/32. Pojazd był uzbrojony również w dwa karabiny maszynowe. Jeden w jarzmie kulistym obok armaty, drugi (przeciwlotniczy) na obrotnicy umieszczonej na dachu wieży. Zapas amunicji kal. 76,2 mm wynosił 50 pocisków, a amunicji karabinowej 3339 pocisków. W latach 1936-1937 wyprodukowano 154 seryjne czołgi. W każdej brygadzie pancernej, były zazwyczaj cztery wozy tego typu.
BT-7IS - wersja wyposażona w pochyły pancerz przedni i boczny kadłuba. Zmodernizowano w ten sposób 100 czołgów BT-7.
BT-42 – odmiana zbudowana w Finlandii. Na kadłubach zdobycznych czołgów BT-7, ustawiono powiększone wieże mieszczące brytyjskie haubice kal. 114 mm. Jesienią 1942, przebudowano w ten sposób 18 pojazdów.