Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35

Nazwa: CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35
Typ: czołg lekki
Kraj pochodzenia: Republika Czechosławacji, II Rzesza
Rok produkcji: 1935-39
Wysokość: 2.35 m
Długość: 4.9 m
Szerokość: 2.1 m
Waga: 10.5 T
Pancerz: od 8 mm do 25 mm
Silnik: Škoda T-11
Moc: 120 KM (92 kW) przy 2000 obr./min.
Moc/Masa: 11.42 KM/t
Prędkość: 35 km/h
Zasięg: 190 km
Uzbrojenie: 3,7 cm KwK 34(t) L/40 (Škoda A3 vz. 34)
2 x MG35(t) (ZB vz. 35) lub MG37(t) (ZB vz. 37)
Załoga: 4 osoby
Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 437 pojazdów

Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35

LT vz. 35 - czechosłowacki czołg lekki. Został on skonstruowany w 1935 r. przez czechosłowackie zakłady Škoda w Pilźnie oraz Českomoravská Kolben Daněk (ČKD) w Pradze. Po upadku Czechosłowacji w marcu 1939 r. i zajęciu Czech przez III Rzeszę, czołg ten wszedł na uzbrojenie Wehrmachtu (pod nazwą PzKpfw 35(t)) oraz armii innych państw sojuszniczych. Niemcy chętnie go wykorzystywali w pierwszym okresie wojny, gdyż przewyższał ich własne konstrukcje (PzKpfw I i PzKpfw II) zarówno pod względem uzbrojenia jak i opancerzenia. Od 1941 r. były stopniowo wycofywane ze służby i zastępowane czołgami średnimi. Na bazie podwozi PzKpfw 35(t) budowano również ciągniki artyleryjskie, czołgi dowodzenia, a także działa samobieżne.

Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35

W 1934 r. czechosłowackie Ministerstwo Obrony złożyło zamówienie na dostawę lekkiego czołgu o masie do 15 t. Zamówienie realizowały równolegle zakłady Škoda w Pilźnie oraz ČKD w Pradze. Prototyp wozu uzbrojonego w działo kalibru 37 mm (oznaczony S-IIa) został zaprezentowany już na wiosnę roku 1935. W czerwcu, na poligonie w Milowicach pod Pragą, odbyły się testy, po których od października 1935 r. rozpoczęto seryjną produkcję 160 czołgów oznaczonych LT vz. 35 (nazywane także T-11). Pierwszych pięć egzemplarzy, wyprodukowanych do lipca 1936, wykazywało jednak sporo usterek, m.in. w układzie kierowniczym, mechanizmie obrotu wieży i rozruszniku. Także prędkość maksymalna okazała się o połowę niższa od zadeklarowanej. Konieczność usunięcia wszystkich błędów spowodowała znaczne opóźnienia w produkcji, która ruszyła dopiero w lutym 1937, jednakże już w listopadzie Ministerstwo Obrony zamówiło kolejne 138 czołgów.

Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35

W owym czasie, konstrukcja czołgu LT vz. 35 była bardzo nowoczesna. Układ jezdny bazował na układzie opracowanym przez Vickersa, który zbudowany był z dwóch par wózków jezdnych, amortyzowanych resorami piórowymi, z których każdy składał się z czterech rolek połączonych parami. Do tego dochodziła para kół napędzających, napinających i kierujących, a także cztery pary rolek podtrzymujących gąsienice. Istotnym usprawnieniem było wprowadzenie prowadnic gąsienicy oraz odrzutników błota na kołach napędzających. Wóz był napędzany sześciocylindrowym silnikiem Škoda T-11 o mocy 120 KM i pojemności 8 dm³. Zapewniał on czołgowi o masie 10,5 t rozwinięcie maksymalnej prędkości 35 km/h. Nowatorskim rozwiązaniem było zastosowanie pneumatycznego napędu sprzęgła, hamulców i układu kierowniczego. Pozwalało to na zmniejszenie ciężaru czołgu, pozostawienie większej przestrzeni dla załogi, oraz w znaczący sposób poprawiało komfort pracy kierowcy. Rozwiązanie to jednak zupełnie zawodziło w warunkach frontu wschodniego, gdzie ostra zima często prowadziła do awarii układu pneumatycznego.

Czołg był uzbrojony w działo Škoda A3 vz. 34 kalibru 37 mm (niemieckie oznaczenie – 3,7 cm KwK 34(t) L/40) oraz dwa karabiny maszynowe Zbrojovka – Brno ZB vz. 35 lub ZB vz. 37 kalibru 7,92 mm (niemieckie oznaczenie – MG35(t) i MG37(t)). Jeden z nich umieszczony był w kadłubie, obok wizjera kierowcy, natomiast drugi w wieży, obok działa. Opancerzenie wozu stanowiły nitowane płyty pancerne o grubości 16 mm (z boku i z tyłu) oraz 25 mm (od czoła). Zapas paliwa umożliwiał zasięg 190 km na drodze oraz 120 km w terenie. Załogę stanowiło czterech ludzi: dowódca – celowniczy, ładowniczy, strzelec – radiotelegrafista i kierowca – mechanik.
W latach 1936 – 1939 czołgi LT vz. 35 eksportowano także do Rumunii, gdzie nosiły one oznaczenie R-2. Ogółem Czechosłowacja dostarczyła armii rumuńskiej 126 wozów. W marcu 1939, po zajęciu Czech przez Niemcy i utworzeniu państwa słowackiego, przejęto 298 czołgów LT vz. 35, z czego 52 trafiły na uzbrojenie słowackiej 3 Dywizji Szybkiej (27 szt. LT vz.34 i 52 szt. LT vz.35)[1]. Reszta, w liczbie 219 sztuk, zasiliła Wehrmacht, gdzie służyła pod oznaczeniem PzKpfw 35(t). Ogółem w niepodległej Czechosłowacji wyprodukowano 424 wozy (340 w zakładach Škoda i 84 w ČKD). W utworzonym przez Niemców Protektoracie Czech i Moraw nie kontynuowano już produkcji tego modelu, tylko skupiono się na rozwoju nowszej konstrukcji PzKpfw 38(t) (czechosłowackie oznaczenie – LT vz. 38).

Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35

W grudniu 1937 r. zakłady Škoda opracowały projekt czołgu średniego, którego konstrukcję oparto na czołgu lekkim LT vz. 35. Rozpoczęto budowę dwóch prototypów, oznaczonych S-IIc, której jednak nie dokończono. Pojazd ważył 16,5 t i był uzbrojony w działo Škoda A9 vz. 38 kalibru 47 mm, oraz dwa karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm. Zwiększono także (maksymalnie do 30 mm) opancerzenie. Zastosowano mocniejszy, ośmiocylindrowy silnik o mocy 250 KM i pojemności 13,8 dm³, który umożliwiał rozwinięcie prędkości do 50 km/h. Dopiero w 1940 dokończono budowę prototypów, które oznaczono symbolem T-21. Na ich podstawie skonstruowano czołg T-22, którego dwa egzemplarze przekazano w 1941 Węgrom. W oparciu o nie, Węgrzy rozpoczęli produkcję własnych wozów, oznaczonych M40 Turan I. Posiadały one opancerzenie czołowe zwiększone do 50 mm oraz zamontowane nowe działa Škoda A17 kalibru 40 mm. Masa czołgu wzrosła do 18 t.

Po zajęciu Czech w marcu 1939 r., Niemcy przejęli 218 czołgów LT vz. 35, z czego 52 sztuk zostało przekazanych armii słowackiej, natomiast 219 weszło w skład niemieckich wojsk pancernych (głównie 1 Dywizji Lekkiej) jako PzKpfw 35(t). Dywizja ta we wrześniu 1939 r. wzięła udział w ataku na Polskę. Mimo swej nazwy, przedstawiała ona większą wartość bojową niż ówczesne dywizje pancerne, gdyż czołgi PzKpfw 35(t) przewyższały niemieckie wozy PzKpfw I i PzKpfw II, zarówno pod względem opancerzenia, jak i uzbrojenia. Jednak nawet one okazały się całkowicie nieodporne na ostrzał polskich karabinów przeciwpancernych. Zdarzało się, że pociski kalibru 37 mm, przebijały czołg na wylot. W trakcie Kampanii Wrześniowej Niemcy stracili ogółem 26 wozów PzKpfw 35(t), co stanowiło prawie 12% stanu wyjściowego.

Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35

W październiku 1939 r. 1. Dywizja Lekka została przekształcona w 6 Dywizję Pancerną. W przeddzień ataku na Francję dysponowała ona 118 czołgami PzKpfw 35(t) oraz 10 wozami dowodzenia na podwoziu PzKpfw 35(t). Okazało się, że nie są one w stanie nawiązać równorzędnej walki z dobrze opancerzonymi czołgami francuskimi. Stracono bezpowrotnie 11 maszyn, a 62 zostały uszkodzone. Po analizie walk na froncie zachodnim uznano PzKpfw 35(t) za przestarzały i nieprzydatny do zadań bojowych. Podjęto wprawdzie próby podniesienia jego walorów bojowych (prototypy T-21 i T-22), jednakże wyższy priorytet miały prace nad unowocześnieniem modelu PzKpfw 38(t) i pomysły uczynienia z LT vz. 35 czołgu średniego wkrótce zarzucono. Ze względu na powolną produkcję czołgów średnich PzKpfw III i PzKpfw IV, wozy czechosłowackie nadal pozostawały w jednostkach liniowych. W ramach 6. Dywizji Pancernej, wzięły one udział w operacji plan Barbarossa i walczyły na froncie wschodnim aż do końca 1941. Wtedy też okazało się, że zastosowany w nich układ pneumatyczny, całkowicie zawodzi w warunkach rosyjskiej zimy. Dlatego też, pomimo ciągłego niedoboru sprzętu pancernego, zdecydowano się na całkowite wycofanie czołgów PzKpfw 35(t) z frontu. Pozostałe 187 egzemplarzy przekazano policji lub jednostkom zwalczającym partyzantkę. Część z nich przerobiono na ciągniki artyleryjskie, a wymontowane wieże użyto jako baterie artyleryjskie na wybrzeżu Danii i Korsyki.

W okresie 1936 – 1939 126 czołgów LT vz. 35 zostało wyeksportowanych do Rumunii, gdzie otrzymały oznaczenie R-2 i wzięły udział w walkach ze Związkiem Radzieckim. W 1939 Niemcy przekazali 52 sztuki armii słowackiej. Część z nich wzięła później udział w Powstaniu Słowackim. 36 czołgów trafiło także do Bułgarii. Czołgi otrzymały oznaczenie bułgarskie – Škoda T-11. Pierwsze 26 czołgów wybudowanych przez zakłady ČKD zostało dostarczonych do Bułgarii w lutym 1940. Były to czołgi uzbrojone w działo 37 mm Škoda A-3 (3,7 cm KwK 35(t) L/40). Były to czołgi przejęte przez Niemców po aneksji Czechosłowacji i wcielone do 11. Panzer Regiment. Czołgi były prezentowane delegacji bułgarskiej we wrześniu 1939, a następnie poddane generalnemu remontowi. We wrześniu Bułgarzy otrzymali kolejnych 10 czołgów. Były to czołgi zamówione przez Afganistan i przejęte przez Niemców. Ich uzbrojenie stanowiło ulepszone działo 37 mm Škoda A-7 (3,7 cm KwK 38(t) L/42). Z czołgów utworzono 3. i 4. kompanię pancerną, które od stycznia 1941 weszły w skład Batalionu Pancernego (Drużina Bojni Koli). Po reorganizacji w czerwcu 1941 r. czołgi weszły na uzbrojenie Pułku Pancernego stacjonującego w Sofii , który był rozwinięciem wcześniej istniejącego batalionu, a w październiku 1943. weszły na uzbrojenie Brygady Pancernej. 13 czołgów PzKpfw 35(t) skreślono ze stanu w marcu 1945 na skutek strat i zużycia

Lekki czołg CKD TNH/Skoda Lehky Tank vz. 35

Jeszcze przed Kampanią Wrześniową 8 czołgów PzKpfw 35(t) zostało przebudowanych na wozy dowodzenia (Panzerbefehlswagen 35(t)). Miały one zamontowaną antenę ramową na pokrywie silnika, za wieżą. W toku wojny przebudowano jeszcze kilka dalszych egzemplarzy (w sumie ok. 20). Już po wycofaniu PzKpfw 35(t) z jednostek frontowych, w latach 1942 – 1943, 49 podwozi zaadaptowano na ciągniki ciężkich dział artyleryjskich (Gepanzerte Mörserzugmittel 35(t)). Ostatnie 36 podwozi przebudowano w 1944 r. na ciągniki Gepanzerte Zugkraftwagen 35(t). Na początku roku 1940, zbudowano również dwa prototypy niszczyciela czołgów Panzerjäger 35(t), poprzez zamontowanie na podwoziu czołgowym działa przeciwpancernego 4,7 cm PaK 36(t) L/43 (Škoda A6 vz. 36). Nie rozwijano jednak dalej tego projektu.
W 1943 r. Rumuni zaczęli montować na podwoziach czołgów R-2 zdobyczne przeciwpancerne działa sowieckie ZIS-3 (7,62 cm PaK L/42). Obrotową wieżę zastępowano specjalną nadbudówką z blachy pancernej. W ten sposób zbudowano 21 niszczycieli czołgów TACAM R-2. Również Węgrzy przebudowywali swoje czołgi 40M Turan I, zbudowane na licencji Škody, na działa samobieżne. Montowali oni na podwoziach, w opancerzonej, niskiej nadbudówce, haubice kalibru 105 mm. Tak powstały działa pancerne 43M Zrinyi II.